اطاعت كند و در كفر با او موافق باشد. برخي گفته‌اند: يعني در قيامت و آتش دوستش شيطان باشد.

فَساءَ قَرِيناً: شيطان بد دوستي است زيرا انسان را به معصيت و سرانجام به جهنم فرا مي‌خواند. برخي گفته‌اند: شيطان بد دوستي است، زيرا در آتش جهنم، شيطان و دوستش يكديگر را لعن مي‌كنند و از يكديگر بيزارند.

وَ ما ذا عَلَيْهِمْ: چه بود بر آنها اگر بخدا و روز واپسين ايمان آورده، از روزي خدا انفاق كرده بودند؟! لَوْ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقَهُمُ اللَّهُ: بدين ترتيب خداوند عذر كفار را در سرپيچي از ايمان، بي اساس نشان مي‌دهد و سخن كساني كه مي‌گويند قدرت بر ايمان ندارند باطل مي‌سازد، زيرا به شخص قادر نمي‌گويند: «اگر اين كار را مي‌كردي چه مي‌شد؟!» مثلا به آدم كوتاه قد نمي‌گويند: اگر بلند قد شده بودي چه مي‌شد؟! و به كور نمي‌گويند: اگر روشن شده بودي چه مي‌شد؟! برخي گفته‌اند: يعني چه مي‌شد اگر انفاق خود را با ايمان به خدا هماهنگ مي‌كردند تا انفاق بحالشان مفيد واقع مي‌شد.

وَ كانَ اللَّهُ بِهِمْ عَلِيماً: خداوند به اسرار آنها آگاه است و بر طبق نيت باطني ايشان را كيفر يا پاداش مي‌دهد پس انفاقي كه از روي ريا است بحالشان فايده ندارد. از اين آيه بر مي‌آيد كه مال حرام رزق نيست زيرا خداوند دستور داده است كه از رزق خدا انفاق كنند و امت اسلام، اجماع كرده‌اند كه انفاق از مال حرام، ممنوع است

ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‌۵،

بيان آيه ۳۸ و ۳۹... ص: ۱۴۷

لغت... ص: ۱۴۷

قرين: رفيق و همدم عدي بن زيد گويد:

عن المرء لا تسال و ابصر قرينه فان القرين بالمقارن يقتدي

يعني: از مرد مپرس و رفيقش را ببين زيرا هر كسي برفيق خود اقتدا مي‌كند.

اعراب... ص: ۱۴۷

الذين: ممكن است مرفوع يا منصوب باشد، چنان كه در آيه قبل گفتيم و ممكن است عطف بر «للكافرين» باشد. رئاء: مصدري است كه جانشين حال شده است يعني «مرائين» قرينا: تميز نسبت و مفسر است. «ذا»: در اين باره دو وجه محتمل است:

۱- محلا مرفوع است يعني: «ما الذي عليهم» ۲- محلي از اعراب ندارد چه با «ما» بمنزله اسم واحد است يعني «و اي شي‌ء عليهم لو آمنوا»

مقصود... ص: ۱۴۷

اكنون در باره كساني كه بانفاق و ريا انفاق مي‌كنند و از ايمان بي‌بهره‌اند، سخن گفته، ضمن عطف به سابق گويد:

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ رِئاءَ النَّاسِ: آنهايي كه اموالشان را بمنظور ديدن مردم انفاق مي‌كنند.

وَ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ: و تصديق خداوند و روز واپسين كه موقع ثواب و عقاب است، نمي‌كنند. بدين ترتيب، خداوند ميان مردمي كه بخل مي‌ورزند و از انفاق مال خودداري مي‌كنند و آنهايي كه از روي ريا و تظاهر انفاق مي‌كنند، جمع كرده است.

وَ مَنْ يَكُنِ الشَّيْطانُ لَهُ قَرِيناً: كسي كه دوستش شيطان باشد و در دنيا امر او را ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‌۵،